Η σπείρα είναι από τα αρχαιότερα διακοσμητικά μοτίβα της ανθρωπότητας. Τη βρίσκουμε σε βραχογραφίες, σε μνημειώδεις λίθινους τάφους της προϊστορικής εποχής, σε σκαραβαίους και τοιχογραφίες τάφων της αρχαίας Αιγύπτου, αλλά και σε ναούς της Άπω ανατολής. Η εξήγηση του συμβόλου αυτού είναι ωστόσο αμφισβητούμενη. Συνδέεται μάλλον με τη σύνθετη κυκλική κίνηση του Ήλιου ή των φάσεων της Σελήνης και της επίδρασης τους στο νερό και στη γονιμότητα. Έτσι, η σπείρα συμβολίζει τη δημιουργία, την αιώνια επιστροφή και τον επαναληπτικό χαρακτήρα της εξέλιξης.
Το πολύπλοκο ειδικά σχήμα της συνεχούς σπείρας σημαίνει επιστροφή και ανανέωση, ζωή και θάνατο. Σε όσα προϊστορικά μνημεία της λίθινης εποχής βρέθηκε το διακοσμητικό μοτίβο της σπείρας, συμβολίζει την ανανέωση της ζωής και τη φυτική ή οργανική γονιμότητα. Με τον ίδιο τρόπο ερμηνεύονται άλλωστε και οι σπείρες που συναντώνται στις μετέπειτα χριστιανικές ταφικές στήλες κελτικής προέλευσης. Λίθινα μνημεία τοποθετημένα σε σπειροειδές σχήμα, όπως για παράδειγμα στο Βίσμπι και στο νησί Γκότλαντ. αποδεικνύουν πάντως μια λατρευτική χρήση αυτού του μοτίβου. στενά συνδεδεμένη με τον Ήλιο. Η σπείρα ως σύμβολο γονιμότητας και ζωής στους πρώιμους πολιτισμούς της Μεσογείου, συναντάται σε αγάλματα γυναικών στο σημείο του φύλου. Στη χριστιανική-μεσαιωνική τέχνη η σπείρα σχετίζεται με τον Χριστό ή με χριστιανικά σύμβολα. Αιώνια γένεση και θάνατος Στη μυστικιστική διδασκαλία του Ερμή του Τρισμέγιστου, του μυθικού αρχαίου συγγραφέα των «Ερμητικών κειμένων», η ανταλλαγή και η αλληλεπίδραση ανάμεσα στον άνθρωπο και στο σύμπαν, στον μικρόκοσμο και στον μακρόκοσμο περιγράφεται ως σχέση «αμφίδρομη». Ο συμβολισμός της σπείρας συναντάται και στη ρήση του Έλληνα φιλόσοφου Ηράκλειτου (περίπου 550-480 π.Χ.) «πάντα ρει», ο οποίος δίδασκε ότι η πραγματικότητα βρίσκεται σε συνεχή ροή εξαιτίας της αδιάκοπης Πάλης των αντιθέσεων. Χωρίς αρχή και τέλος Το σχήμα της σπείρας, ανεξάρτητα από το εάν είναι τρισδιάστατη η δισδιάστατη, δεν έχει αρχή και τέλος, περιστρέφεται συνεχώς και έχει συνδεθεί με το σχήμα του γαλαξία μας. Η σπείρα θα μπορούσε να συμβολίζει έτσι, λόγω της κυκλικής της κίνησης, της συστροφής και της εκστροφής της, μια φαινομενική τάξη. Ένας παρατηρητης ίσως να αισθάνεται αβεβαιότητα, αφού δεν μπορεί να συλλάβει τον αιωρούμενο χαρακτήρα του συμβόλου, με βάση την εμπειρία του από τη συμπεριφορά της ύλης. Για τον λόγο αυτόν, η σπείρα συμβολίζει επίσης την αμφισβήτηση του ανθρώπου, αλλά και τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. Το αρχαίο αυτό μοτίβο δεν δίνει ωστόσο απαντήσεις και συνεχίζει να αλλάζει συνεχώς, παραμένοντας ουσιαστικά αμετάβλητο. Ο Χορός του σύμπαντος Ο χορός των δερβίσηδων, οι οποίοι ανήκουν σε ένα μυστικιστικό ισλαμικό τάγμα, ενσαρκώνει το μοτίβο της σπείρας με την οποία συμβολίζεται η κίνηση των πλανητών γύρω από τον άξονά τους και γύρω από τον Ήλιο. Καθώς το σώμα του δερβίση περιστρέφεται με χορευτικές κινήσεις γύρω από τον ακίνητο άξονα της καρδιάς του, εκείνος αναπολεί τη σπειροειδή δημιουργία και την κίνηση του σύμπαντος. Σαν σε κατάσταση έκστασης ο δερβίσης συλλαμβάνει την αποκάλυψη του θεού, η οποία τον οδηγεί στην υπέρτατη γνώση και του αποκαλύπτει τις θεϊκές ρίζες του σύμπαντος.
Το μαύρο τριαντάφυλλο
Η Μίλι Κανάβερο από τη Γένοβα έγινε τη δεκαετία του 1980 μάρτυρας ενός περίεργου φαινομένου. Σκυμμένη πάνω από το μπλοκ ζωγραφικής της, ήθελε να σχεδιάσει το δέντρο που έβλεπε από το παράθυρό της, όταν ξαφνικά το μολύβι άρχισε να κινείται από μόνο του. Τελικά δεν σχεδίασε το δέντρο, αλλά κύκλους που αλληλεπικαλύπτονταν, δηλαδή μια σπείρα χωρίς αρχή και τέλος από την οποία εκτείνονταν ανοδικά ευθείες γραμμές σαν τόξα. Από τότε η Κανάβερο έχει σχεδιάσει χιλιάδες τέτοιες σπείρες, οι οποίες, παρά την ακριβή τους γεωμετρία διαφέρουν η μια από την άλλη. Πολλά σχέδια συνοδεύονται από περίεργα σύμβολα, που θυμίζουν προϊστορική γραφή, ενώ σε όλα διακρίνεται ένα μικρό μαύρο τριαντάφυλλο ως υπογραφή. Η Μίλι Καναβερο εξηγεί: "Αρχικά τα μοτίβα ήταν πολύ απλά, αλλά στην πορεία έγιναν εξαιρετικά περίπλοκα. Κάθε γραφή έχει ένα συγκεκριμένο νόημα. Το τριαντάφυλλο συμβολίζει τη ζωή, η σπείρα την εξέλιξη του ανθρώπου. Τα τόξα που εκτείνονται ανοδικά απεικονίζουν την αναζήτησή μας για το Υπερπέραν!"
Η Μίλι Κανάβερο από τη Γένοβα έγινε τη δεκαετία του 1980 μάρτυρας ενός περίεργου φαινομένου. Σκυμμένη πάνω από το μπλοκ ζωγραφικής της, ήθελε να σχεδιάσει το δέντρο που έβλεπε από το παράθυρό της, όταν ξαφνικά το μολύβι άρχισε να κινείται από μόνο του. Τελικά δεν σχεδίασε το δέντρο, αλλά κύκλους που αλληλεπικαλύπτονταν, δηλαδή μια σπείρα χωρίς αρχή και τέλος από την οποία εκτείνονταν ανοδικά ευθείες γραμμές σαν τόξα. Από τότε η Κανάβερο έχει σχεδιάσει χιλιάδες τέτοιες σπείρες, οι οποίες, παρά την ακριβή τους γεωμετρία διαφέρουν η μια από την άλλη. Πολλά σχέδια συνοδεύονται από περίεργα σύμβολα, που θυμίζουν προϊστορική γραφή, ενώ σε όλα διακρίνεται ένα μικρό μαύρο τριαντάφυλλο ως υπογραφή. Η Μίλι Καναβερο εξηγεί: "Αρχικά τα μοτίβα ήταν πολύ απλά, αλλά στην πορεία έγιναν εξαιρετικά περίπλοκα. Κάθε γραφή έχει ένα συγκεκριμένο νόημα. Το τριαντάφυλλο συμβολίζει τη ζωή, η σπείρα την εξέλιξη του ανθρώπου. Τα τόξα που εκτείνονται ανοδικά απεικονίζουν την αναζήτησή μας για το Υπερπέραν!"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου